Hulpmiddel Voor Beter Fokken
by C.A. Sharp, vertaald door Noelle Hoornerman
Voor het eerst gepubliceerd in Double Helix Network News Najaar 2010
Top fokkers behalen de top niet zomaar. Aan elke dekking gaat zorgvuldige planning vooraf gebaseerd op een haast encyclopedische kennis over het ras en de individuele honden, zowel uit het verleden en heden. Top fokkers hebben normen, die hun steunen in het maken van beslissingen, en een duidelijk beeld van wat ze willen bereiken, niet alleen in individuele kruisingen, maar ook met hun volledige fokprogramma en lijn van honden. Het vereist kennis, doorzettingsvermogen en ervaring.
Dus hoe kan jij, een beginnende fokker, daar komen waar zij zijn? Terwijl je kennis verzamelt en ervaring opdoet, moet je een consistent en grondig evaluatiesysteem ontwikkelen dat je zal helpen met het selecteren van honden voor je fokkerij of de juiste reu voor je teef of, als je eigenaar van een dekreu bent, besluiten of je hem beschikbaar wil stellen voor een bepaalde teef. Wat je nodig hebt is een beslisboom.
Een systeem ontwikkelen
Een beslisboom heft geen bladeren of wortels, maar er kunnen wel takken aan groeien. Het is een grafiek die de start- en eindpunten laat zien, en de routes tussen alle tussenliggende punten, inclusief de mogelijke alternatieve paden naar de uiteindelijke beslissing. Voor de mensen die visueel leren kan het helpen om een grafiek uit te tekenen. De mensen die niet visueel leren willen misschien liever een andere manier ontwikkelen,maar je moet altijd een manier hebben om alle belangrijke variabelen te overwegen.
Net zoals echte bomen kunnen jouw beslisbomen dynamisch en veranderend zijn, wanneer je ze aanpast aan nieuwe of andere wensen. Misschien laat je hier een tak “aangroeien”, of snoei je er juist één daar. Doe wat voor jou werkt en wees bereid om aan te passen mocht dat nodig zijn. De grafieken die hier in dit artikel worden gebruikt zijn basic. Je kan extra beslis-paden bedenken die je er in wil opnemen voor je eigen doeleinden, of misschien wil je de volgorde veranderen.
Voordat je kan beginnen moet je je startpunt weten. Wat zijn de sterke en zwakke punten van elk van je honden? Wat zijn je korte – en lange termijn doelen als fokker? Je moet alle relevante aspecten in bouw, prestaties, gedrag en gezondheid overwegen en prioriteren.
Snoeien
Je kan geen topfokker zijn zonder kwaliteitshonden. Je moet de waarde van elke hond voor de fokkerij evalueren, voordat je hem/haar koopt of, bij een puppy, als hij/zij opgroeit. Je kan nooit zeker weten of een puppy zal uitgroeien tot een hond die voldoet aan jouw normen. Figuur 1 is een beslisboom die de belangrijkste beslispunten laat zien voor het wel of niet behouden van een puppy voor de fok.
De “primaire selector”je eerste beslispunt, is gebaseerd op jouw primaire doel als Fokker. Dit kan show zijn, een beepalde sport, of zelfs werk in de ‘real-world’. Wat het ook is, de pup moet voldoen aan een aantal basis criteria, anders heeft het geen zin om de pup te houden voor de fokkerij, zelfs al is het een geweldige hond in alle andere opzichten.
Soms is er bij een puppy een her-evaluatie nodig om definitief te beslissen of je hem/haar wil aanhouden. Hij/zij kan een kleine fout in bouw hebben waar hij/zij uit kan groeien, of misschien toont de pup nog niet genoeg interesse in vee. De pijl die weg draait en weer terug komt naar het beslispunt voor het primaire fokdoel staat voor de mogelijkheid om een poosje te wachten en dan opnieuw evalueren.
Als de pups de toets doorstaat voor je primaire selector, moet je verder gaan naar een aantal secundaire selectors. Er zouden er minstens twee (gedrag en gezondheid) moeten zijn, maar er kunnen er meer zijn, afhankelijk van je specifieke omstandigheden, zoals gedaan is in Fig. 1. Bijvoorbeeld, als je voornamelijk actief bent in een bepaalde sport/competitie, moet je daar een extra beslispunt voor maken (of meerdere beslispunten als jouw honden actief zijn in meerdere sporten/competities).
Hoewel Fig.1 de secundaire selectors in een bepaalde volgorde laat zien, kan je deze ook in een andere volgorde zetten die jou beter past. In werkelijkheid zal je waarschijnlijk met al die dingen tegelijk bezig zijn. Het doel van de grafiek is om je denken te richten zodat je je niet door superieure kwaliteiten op één gebied laat verblinden ten koste van de evaluatie van de andere aspecten: Uitstekende bouw en temperament zijn geweldig, maar als de gezondheidsresultaten desastreus zijn, is de pup alsnog geen goede kandidaat voor de fokkerij.
Een vergelijkbare grafiek kan gebruikt worden om een volwassen hond te evalueren die je misschien wil kopen of leasen. Veranderingen in de grafiek kunnen dan bestaan uit extra secundaire selectors (evaluatie van familieleden, eerdere resultaten in de fokkerij). Voor een volwassen hond zal je niet zoveel her-evaluatie loops nodig hebben; je bent niet aan het wachten terwijl hij/zij opgroeit en de gezondheidstesten zijn misschien al gedaan.
Bestuiving
Overweeg een andere vaak gemaakte beslissing voor een Fokker: Het kiezen van een dekreu voor je teef (figuur 2). Het eerste wat je moet doen is een lijst maken van de mogelijke kandidaten. Zelfs als je denkt dat je een bepaalde reu wil gebruiken, zal het proces je helpen om te bepalen of hij echt de beste optie is voor deze specifieke teef. Een tweede voordeel van het evalueren van meerdere reuen is dat je informatie zal verzamelen die in de toekomst nuttig kan blijken voor fokkerij beslissing voor deze of een andere teef. Wanneer je lijst klaar is, moet je voor elke hond informatie zoeken en evalueren. Zoals met de secundaire selectors in figuur 1, kunnen deze evaluatie punten op elke volgorde worden gezet en, in de praktijk, gelijktijdig worden gedaan. Bestudeer de sterke en zwakke punten van elke hond. Als hij eerder is ingezet voor de fok, wat zijn de sterke en zwakke punten van zijn nakomelingen, met speciale aandacht of hij zijn eigen fouten doorgeeft of de fouten van jouw teef heeft geproduceerd. Uiteindelijk, en vooral belangrijk als de reu nog niet eerder heeft gedekt of zijn nakomelingen te jong zijn om te beoordelen, welke sterke en zwakke punten komen veel voor in zijn familieleden, inclusief directe voorouders, hun broers, zussen, nakomelingen plus de hond’s eigen (half)broers, (half)zusses en hun nakomelingen.
Wanneer je alle honden hebt beoordeeld, is het voor het volgende beslispunt tijd om een lijstje te maken met een selectie van de potentiele dekreuen. Als je eigen reu bovenaan de lijst staat, is de beslissing gemaakt. Zo niet, dan is de eigenaar van de reu de belangrijkste factor: Is dit iemand waarmee je zaken wil doen? Zo ja, hebben ze alle noodzakelijke gezondheidsonderzoeken gedaan? (Naar de mening van deze auteur, zou elke reu die ter dekking staat getest moeten zijn op alle testen die beschikbaar zijn voor dit ras, en moet up to date zijn voor de testen die herhaald moeten worden, zoals oogonderzoek.)
Als de gezondheidsonderzoeken in orde zijn en passen bij de teef (je wil geen dragers van een recessieve afwijking met elkaar kruisen), is het tijd voor zakelijke onderhandelingen: Het dekcontract en het dekgeld. De eigenaar van de reu hoort je een contract te geven en te vertellen wat het dekgeld is. Als één van beide een probleem is voor je, is het mogelijk om over een meer acceptabele overeenkomst te onderhandelen. Als je iets tegenkomt wat onacceptabel is, ga je terug naar je selectie van dekreuen en start je het proces voor de volgende reu.
Planten van het zaad
De laatste beslisboom (figuur 3) kijkt vanaf de andere kant: Het screenen van teven voor je dekreu. Al het andere hangt af van het antwoord op deze vraag: Is deze kruising al eerder gedaan en zo ja, wat was het resultaat? Er zijn 3 mogelijke antwoorden. Ja, en het nest was acceptabel, in welk geval je de herhaaldekking zou doen; Ja, en het nest voldeed niet aan je verwachtingen, dus herhaal je het nest niet; of Nee, dit is nog niet eerder gedaan.
In dit laatste geval ga je naar het beslispunt van de eerste screening. Zoals bij het kiezen van een dereu, is de eerste overweging de eigenaar van de teef. Als dekreu eigenaar heb je weinig tot geen controle over wat er gebeurt met de nesten. Is dit een fokker aan wie je de puppies van jouw reu wil toevertrouwen? Als je verwacht dat deze regeling bevredigend zal zijn, of als je maar kleine bezwaren hebt die besproken kunnen worden of waarop het contract kan worden aangepast, is het tijd om door te gaan naar het volgende beslispunt :
Wat is je algemene indruk van deze teef? Als er iets negatiefs direct opvalt, zal je haar gelijk afwijzen. Zo niet, dan kan je verder kijken naar de details. Je wil zeker zijn dat alle noodzakelijke gezondheidsonderzoeken gedaan zijn en dat de resultaten van de DNA testen passen bij de resultaten van je reu. Hoewel het niet opgenomen is in figuur 3 wil je misschien een extra heroverweeg-circeltje invoegen bij dit punt voor het geval sommige testen nog niet gedaan zijn en je bereid bent te heroverwegen als die testen wel gedaan zijn en de resultaten passend zijn.
Als alle gezondheidsresultaten acceptabel zijn, zal je moeten kijken naar haar eerdere nesten (als die er zijn) en maak een meer gedetailleerd overzicht van de sterke en zwakke punten van de teef om te bepalen of het potentiele nest aan jouw eisen en verwachtingen zal voldoen.
Als je overzicht aangeeft dat deze twee honden elkaar niet goed zullen complementeren, is het beter om de dekking af te wijzen. Potentiële problemen waar een lag risico voor is of die geen serieuze gevolgen voor de pups zullen hebben moeten besproken worden met de eigenaar van de teef en jullie twee moeten overeenkomen of de potentiële voordelen zwaarder wegen dan de potentiële risico’s. Beslispunten voor het dekcontract en het dekgeld zijn hierin niet opgenomen omdat jij, als de eigenaar van de dekreu, de lakens uitdeelt; je hoeft niet te onderhandelen als je dat niet wil.
Het planten van een bos
Dit zijn maar 3 voorbeelden van beslisbomen die gerelateerd zijn aan het fokken van honden. Je kan er zelf meer bedenken of alternatieve benaderingen vinden voor de basis fokkerij vraagstukken die we hier bekeken hebben, maar het punt is dat als je wil slagen als fokker je een consistente en grondige manier van evalueren van alle relevante informatie moet hebben. Totdat je decennia aan ervaring en kennis hebt verzameld, heb je een system nodig dat ervoor zorgt dat je niets mist. Een beslisboom is één manier om daarvoor te zorgen.